Πότε δίνεται η αποκλειστική επιμέλεια του παιδιού στον ένα γονέα;

Η αποκλειστική επιμέλεια του παιδιού αποτελεί θεσμό του οικογενειακού δικαίου και ρυθμίζεται κατ’ αρχάς από τις διατάξεις των άρθρων 1510 επ. του Αστικού Κώδικα, όπως αυτές έχουν τροποποιηθεί και εξειδικευθεί με τον ν. 4800/2021 και την ερμηνευτική νομολογία των πολιτικών δικαστηρίων. Στο πλαίσιο του ελληνικού δικαίου, η επιμέλεια του τέκνου περιλαμβάνει το σύνολο της φροντίδας, της ανατροφής, της εκπαίδευσης και της διαχείρισης των υποθέσεών του και αποτελεί βασική έκφανση της γονικής μέριμνας, την οποία ασκούν καταρχήν από κοινού οι δύο γονείς. Ωστόσο, σε εξαιρετικές περιπτώσεις, οι οποίες τεκμηριώνονται με σαφήνεια και σοβαρότητα, το δικαστήριο έχει τη διακριτική ευχέρεια να αναθέσει την αποκλειστική επιμέλεια του παιδιού στον ένα γονέα, εφόσον τούτο υπαγορεύεται από το υπέρτατο συμφέρον του ανηλίκου τέκνου, το οποίο αποτελεί και τον καθοδηγητικό κανόνα επίλυσης όλων των σχετικών διαφορών.

Οι βασικές προϋποθέσεις για να ανατεθεί η αποκλειστική επιμέλεια του παιδιού στον ένα γονέα

Η αποκλειστική επιμέλεια του παιδιού απονέμεται συνήθως σε περιπτώσεις κατά τις οποίες αποδεικνύεται ότι η κοινή άσκηση της επιμέλειας θα ζημιώσει σοβαρά την ψυχική υγεία, την ομαλή ανάπτυξη ή την ασφάλεια του τέκνου. Ενδεικτικά και όχι περιοριστικά, τέτοιες περιπτώσεις δύνανται να συντρέχουν όταν υπάρχει αντικειμενική αδυναμία του ενός γονέα να ασκήσει στοιχειωδώς τα καθήκοντά του λόγω διαρκούς ανικανότητας, εξάρτησης από οινοπνευματώδη ή ναρκωτικά, σοβαρής ψυχικής νόσου, παραβατικής ή κακοποιητικής συμπεριφοράς, ή όταν συντρέχει τεκμηριωμένος κίνδυνος κακοποίησης ή παραμέλησης του τέκνου.

Το δικαστήριο εξετάζει με ιδιαίτερη αυστηρότητα τα αποδεικτικά μέσα, τα οποία περιλαμβάνουν μαρτυρικές καταθέσεις, εκθέσεις κοινωνικών λειτουργών, πραγματογνωμοσύνες ψυχολόγων ή ψυχιάτρων και κάθε άλλο νόμιμο αποδεικτικό υλικό που συμβάλλει στη διαμόρφωση πλήρους δικανικής πεποίθησης περί της αναγκαιότητας να ανατεθεί η αποκλειστική επιμέλεια του παιδιού στον ένα γονέα. Ούτε η διαφωνία των γονέων ούτε η γενικευμένη αντιπαράθεση καθαυτή θεμελιώνουν λόγο αποκλειστικής επιμέλειας· απαιτείται συγκεκριμένος και σοβαρός λόγος που να καθιστά αδύνατη ή επιβλαβή τη συνέχιση της κοινής άσκησης.

Το υπέρτερο συμφέρον του τέκνου και η στάθμιση όλων των περιστάσεων

Περαιτέρω, το δικαστήριο λαμβάνει υπόψη και το σύνολο των πραγματικών συνθηκών διαβίωσης και σχέσεων του τέκνου, καθώς και τη διατήρηση της συναισθηματικής του σταθερότητας. Το υπέρτερο συμφέρον του παιδιού είναι η αρχή που υπερτερεί κάθε άλλης παραμέτρου, σύμφωνα και με τη Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού (Ν. 2101/1992). Στο πλαίσιο αυτό, αξιολογείται η ικανότητα κάθε γονέα να διασφαλίσει τη συναισθηματική και ψυχολογική ισορροπία του παιδιού, η μέχρι τότε συμβίωση και η προσκόλληση του τέκνου σε συγκεκριμένο πρόσωπο, καθώς και η διάθεση συνεργασίας του καθενός γονέα με τον άλλο προς όφελος του παιδιού.

Όταν, επί παραδείγματι, ο ένας γονέας επιχειρεί να αποξενώσει το παιδί από τον άλλο (γονεϊκή αποξένωση), μεθοδευμένα και συστηματικά, η συμπεριφορά αυτή αξιολογείται ιδιαιτέρως αρνητικά και δύναται να οδηγήσει σε ανάθεση της αποκλειστικής επιμέλειας στον έτερο γονέα. Αντιθέτως, η αποκλειστική επιμέλεια του παιδιού δεν απονέμεται ως μέσο τιμωρίας για ήσσονος σημασίας παραλείψεις ή ως κατασταλτικό μέσο ρύθμισης συγκρούσεων χωρίς τεκμηριωμένο κίνδυνο.

Ειδικές περιπτώσεις: Ενδοοικογενειακή βία και κίνδυνος για το παιδί

Ειδική μέριμνα λαμβάνεται για την περίπτωση άσκησης ενδοοικογενειακής βίας, όπου, σύμφωνα με τον Ν. 3500/2006, καθώς και με το άρθρο 1532 Α.Κ., η ύπαρξη περιστατικών κακοποίησης αποτελεί σοβαρό λόγο μεταβολής της επιμέλειας, υπό την προϋπόθεση ότι αποδεικνύεται με επάρκεια και δεν στηρίζεται σε εικασίες. Στις περιπτώσεις αυτές, το δικαστήριο προβαίνει και σε προσωρινή διαταγή, εφόσον υφίσταται άμεσος κίνδυνος για την ακεραιότητα του τέκνου ή του γονέα που το φροντίζει, διασφαλίζοντας έτσι την ταχεία προστασία. Ιδιαίτερη προσοχή απαιτείται ώστε η αποκλειστική επιμέλεια του παιδιού να μη χρησιμοποιηθεί ως εργαλείο άσκησης πίεσης κατά του άλλου γονέα ή ως στρατηγική δικαστικής διαμάχης.

Το δικαίωμα επικοινωνίας του άλλου γονέα σε περίπτωση που δοθεί αποκλειστική επιμέλεια του παιδιού

Η απόφαση ανάθεσης της αποκλειστικής επιμέλειας δεν αναιρεί το δικαίωμα επικοινωνίας του άλλου γονέα, εκτός αν η επικοινωνία κρίνεται αντίθετη στο συμφέρον του παιδιού. Το δικαίωμα επικοινωνίας θεωρείται αυτονόητη προέκταση της γονικής ιδιότητας και περιορίζεται ή αποκλείεται μόνο σε περιπτώσεις κακοποίησης, σοβαρής διατάραξης της ψυχολογικής ισορροπίας του παιδιού ή άλλων αποχρώντων λόγων. Η ρύθμιση της επικοινωνίας είναι αυτοτελής και διασφαλίζει, κατά το δυνατόν, τη διατήρηση σχέσης του τέκνου και με τους δύο γονείς, στο μέτρο που τούτο δεν βλάπτει την ομαλή του ανάπτυξη.

Συμπερασματικά, η αποκλειστική επιμέλεια του παιδιού δεν απονέμεται κατά τρόπο αυτόματο, ούτε επιβάλλεται σε κάθε διαφωνία μεταξύ των γονέων. Αντίθετα, θεμελιώνεται αποκλειστικά σε περιστάσεις που καθιστούν αδύνατη ή επικίνδυνη για το τέκνο την από κοινού άσκηση της επιμέλειας. Η δικανική κρίση ερείδεται σε αποδεικτικά δεδομένα που ανταποκρίνονται σε υψηλό βαθμό βεβαιότητας και στη σταθερή αρχή της προάσπισης του υπέρτερου συμφέροντος του παιδιού.

Το δικαστήριο, αξιοποιώντας το σύνολο των αποδείξεων και το κανονιστικό πλαίσιο, εκδίδει ειδικώς αιτιολογημένη απόφαση, η οποία μπορεί να ανακληθεί ή να τροποποιηθεί αν μεταβληθούν οι περιστάσεις. Η αποκλειστική επιμέλεια του παιδιού αποτελεί εξαιρετική λύση, η οποία δεν πρέπει να συγχέεται με τον περιορισμό ή την κατανομή αρμοδιοτήτων και επιβάλλεται μόνον εφόσον κρίνεται απολύτως αναγκαία για την προστασία της ευημερίας και της ομαλής ανάπτυξης του ανηλίκου τέκνου.

Εάν έχετε απορίες σχετικά με την επιμέλεια των τέκνων ή επιθυμείτε λύση του γάμου, η Δικηγόρος στο Αιγάλεω Παρασκευή Βασιλοπούλου μπορεί να σας κατευθύνει κατάλληλα.